آشنایی بازیباترین ساز اصیل ایرانی(حتما بخوانید)!!!!!!!!!

پیشینه

سنتور بر پایهٔ بررسی ها و پژوهش ها یکی از کهن ترین سازهای گستره ایران به شمار می رود. کهن ترین نشانه ای که از این ساز بر جا مانده، از سنگ تراشی های آشور و بابلیان (559پیش از میلاد) است. در این سنگ تراشی ها، صف تشریفاتی که به بزرگ داشت آشور بانیپال بر پا شده تراشیده گردیده و سازی که همانندی زیادی به سنتور دستوروزی دارد، در میان آن صف دیده می شود.
ابوالحسن علی بن حسین مسعودی (مرگ به سال 346 ه. ق) گذشته نگار نامدار و نویسنده نسک مروج الذهب در شرح اوضاع موسیقی در زمان ساسانیان، هنگام نام بردن از سازهای متداول موسیقی ساسانی، واژه سنتور (سنطور) را ذکر می کند. در کتب کهن و تألیفات ابونصر فارابی و ابن سینا نیز نام سنتور چند بار ذکر شده است.
عبدالقادر مراغه ای ساز یاطوفان را معرفی کرد که شبیه سنتور دستوروزی بود با این تفاوت که برای هر آوا تنها یک تار می بستند و با جابجا کردن خرک ها، آن را کوک می کردند. نام سنتور در سروده ها منوچهری نیز آمده است:

کبک ناقوس زن و شارک سنتور زن است ... فاخته نای زن بط شده تپور زنا

سنتور، سازی کاملاً ایرانی است که برخی ساخت آن را به ابونصر فارابی نسبت می دهند که مانندبربت، ساز دیگر ایرانی بعدها به خارج برده شد.
برخی پژوهشگران بر این باورند که سنتور در زمان های بسیار دور از ایران به دیگر کشورهای آسیایی رفته است، چنان که امروزه گونه های مشابه این ساز در عراق، ترکیه، سوریه، مصر، پاکستان، هند، تاجیکستان، چین، ویتنام، کره، اوکراین و دیگر کشورهای آسیای میانه و نیز در یونان نواخته می شود.
بنیاد بسیاری از سازها و آهنگ های جهان از ایران است. یکی از این سازها، پیانو است که بر بنیاد سنتور ایرانیان در اروپا ساخته شده است! سنتور در زمان لویی چهاردهم، مایه ی ساخته شدن سازی به دست پنتالیون شد و تا پس از او این ساز رسایی یافت و به نام پیانو نامور شد... این پیانو یا همان سنتور گسترش یافته، پس از سال ها در ریخت دیگری به ایران برگشت... و از این روی شگفت نیست که چون نخستین پیانو به دست سرورالملک، سنتورنواز روزگار امیرکبیر رسید در دم نواخته شد! او پس از دمی کار با این ساز گفت: این ساز روی دستگاه ماهور کوک شده است! وی همان روز ماهور را نواخت و پس از کوتاه زمانی آن را، کوک کرد به گونه ای که دستگاه شور را با آن نواخت و همین کوک ایرانی است که در این هنگام نیز روی پیانوی ایرانی انجام می گیرد. این کوک سرورالملکی نام دارد و واپسین دستگاه شور است که در کنار پرده های دلکش گرایلی خسروانی، آذربایجانی، گیلانی و گبری(زرتشتی) و کردی و جامه داران و... نواخته می شود!

بر پایهٔ اسناد و مدارک، نگارگری ها و مینیاتورهای سده های پیش، آنچه که ما دستوروزه به نام سنتور در اختیار داریم در واقع سنتوری است که از نزدیک به یکصد و پنجاه سال پیش (زمان قاجار) با شکل و شمایل کنونی خود در اختیار هنرمندان این مرز و بوم قرار دارد. چنان که سنتورهای محمدصادق خان (که نخستین نمونه صوتی ساز سنتور به جا مانده از دوران قاجار متعلق به وی می باشد)، حبیب سماع حضور و حبیب سماعی، در ابعاد، شمار خرک و چگونگی ساخت، بسیار نزدیک به سنتور دستوروزی است.
بررسی دیرینه گردش و تحول ساز سنتور نشان می دهد که این ساز طیف گسترده ای از سبک ها و مکاتب گوناگون را در سدهٔ کنونی به خود اختصاص داده، به گونه ای که پس از یک بررسی اجمالی، می توان اذعان داشت حداقل 15 سبک و مکتب گوناگون و فعال در این عرصه شهره ویژه و عام اند.
تگونه و جوراجوری چشمگیر مکاتب و سبک ها انگیزه تگونه در آوادهی ساز، تکنیک نوازندگی و چگونگی آهنگ سازی و نغمه پردازی در سطوح گوناگون بوده است.
سنتور، یا آنچنان که استاد ابوالحسن خان صبا گاه می نوشت:

سنطور، در سال های پایانی عصر قاجار، سازی تقریباً فراموش شده و رو به نابودی بود. سازهای اصلی، تار، تنبک و کمانچه بودند و دوره قاجار، در واقع «عصر تار» بود. شمار کمی سنتور می نواختند و شمار کمتری نیز سنتور می ساختند و می آموختند.

گسترش در جهان

با پشتگرمی به سالگذشت آثار پیدا شده گمان این است که این ساز از کلکرو ایران به کشورهای دیگر راه یافته و نام های گوناگونی پیدا کرده است. سنتور با اندک تفاوتی در شکل ظاهر و با نام های گوناگون در شرق و باختر جهان وجود دارد. این ساز را در کشور چین یان کین، در اروپای شرقیدالسی مر، در انگلستان باتر فلای ، در آلمان و اتریش مک پر، در هندوستان سنتور، در کامبوج فی و در آمریکا زیتر می نامند که هر کدام دارای وجه تشابهاتی هستند. ساز سنتور در شماری از کشورها مانند ارمنستان و گرجستان نیز رایج هست. همچنین سنتورهای عراقی –هندی- مصری و ترکی که بعضی از آنها حدود 360 سیم دارند.

ساختار ساز

این ساز از جعبه ای ذوزنقه ای شکل تشکیل شده و بلندترین ضلع، نزدیک به نوازنده و کوتاهترین ضلع و موازی با ضلع پیشی و دور از نوازنده و دو ضلع کناری با طول برابر که دو ضلع پیشی را به طور مورب قطع می کند. ارتفاع سطوح کناری 8 تا 10 سانتیمتر است.
جعبه سنتور مجوف است و تمام سطوح جعبه چوبی است.؛ دو سطح فوقانی و تحتامی به کلاف سنتور که سطح جانبی دور آن را تشکیل می دهد متصل می شوند. نیروی ناشی از فشار سیم ها که از طریق خرک ها به صفحهٔ بالایی منتقل می شوند باعث تغییر شکل و نشست صفحه و تشدید آن در دراز مدت می شوند برای جبران این کاستی پل هایی در جعبهٔ سنتور قرار داده می شود و نیز ضخامت صفخه ها باید برای بار وارده از صفحه پیشبینی گردد صفحهٔ پایینی گرچه تحت تاثیر مستقیم نیروی سیم ها نیست اما واکنش آنها را از پل دریافت می کند و باید برای مقاومت در برابر تغییر شکل ها پیش بینی شود. بر روی سطوح فوقانی دو ردیف (معمولاً 9تایی) خرک چوبی قرار دارد ردیف راست نزدیک تر به کناره راست ساز است و ردیف چپ کمی بیشتر با کناره چپ فاصله دارد (فاصله میان هر خرک ردیف چپ تا کناره چپ را «پشت خرک» می نامند). از روی هر خرک چهار رشته سیم هم کوک گذر می کند ولی هر سیم به گوشی معینی پیچیده می شود. گوشی ها در سطح کناری راست کنار گذاشته شده اند. سیم های سنتور به دو دسته «سفید» (زیر) و «زرد» (بم) بخش می شوند. دسته سیم های سفید بر روی خرک های ردیف چپ و سیم های زرد بر روی خرک های ردیف راست به تناوب قرار گرفته اند. طول بخش جلوی خرک در سیم های سفید دو برابر طول آن در بخش پشت خرک است و می توان در پشت خرک نیز از سیم های سفید استفاده کرد (آوای آن به نسبت عکس طول، یک اکتاو نسبت به آوای بخش جلوی خرک بالاتر است). همچنین هر سیم زرد، یک اکتاو بم تر از سیم سفید بی درنگ پس از آن آوا می دهد.

گذشته و امروز

ساز سنتور پیشتر با 12 وتر سیم بم و 12 وتر سیم زیر ساخته می شد و سنتور 12 خرکی نامیده می شد. امروزه سنتور 10 خرک و سنتور 11 خرک نیز ساخته می شود. سنتور 9 خرک رایج ترین گونه سنتور است که پر استفاده ترین نوع آن سنتور «سل کوک» است و نت های ردیف بر اساس آن نوشته شده اند. در سنتور 9 خرک، چنانچه بر اساس راست کوک تنظیم شود، به ترتیب سیم ها از پایین بر مبنای می-فا-سل کوک می شوند و برای اجرای گروهی و ارکستر باره است.

سنتور کروماتیک و سنتور کروماتیک بم

به خواست تکمیل فواصل کروماتیک میان اصوات و نیز به قصد تأمین اصوات بم، در حدود بیست سال اخیر دو گونه سنتور با شمار زیادتر خرک ساخته شده اند. سنتور کروماتیک با همان میدان آوای سنتور معمولی ولی دارای خرک ها و اصوات کروماتیک بیشتر است. میدان آوای سنتور کروماتیک بم یک فاصله پنجم بم تر از سنتور کروماتیک است و گسترش آن سه اکتاو و نیم است. در دو گونه سنتور کروماتیک، هر صوت بدست سه رشته سیم هم کوک حاصل می شود. به عبارت دیگر روی هر خرک سه سیم تکیه کرده است. از هر دو سنتور کروماتیک و کروماتیک بم استفاده های هم نوازی می شود و در کارهای جدید تکنوازی سنتورهای کروماتیک دیده می شود.

نوازندگی سنتور

نوازندگی سنتور با دو چوب نازک که به آنها «مضراب» گفته می شود، انجام می شود. مضراب ها در گذشته بدون نمد بودند ولی اکنون بیش تر به مضراب ها نمد می چسبانند که باعث نرمتر شدن و کم زنگ تر شدن آوای سنتور می شود. در اکثر اوقات، نوازنده باید با هر یک از مضراب ها، نت متفاوتی را اجرا کند (به ویژه در برخی از چهارمضراب ها که بیش تر پایه قطعه با دست چپ و ملودی با دست راست اجرا می شود). به همین دلیل نوازندگی این ساز علاوه بر چابکی دست ها، به تمرکز ذهن نیز نیاز دارد که تنها با آزمون فراوان بدست می آید.
سنتور سازی است که اگر نوازنده بر آن چیره شود، می تواند با آن کارهای زیبا و ماندگاری بیافریند. این ساز به خوبی توانایی تکنوازی و همنوازی را دارا می باشد.
برابر نیمهٔ زندگانی آزمون سنتورنوازان، به کوک کردن آن می گذرد. چون کوبه های مداوم مضراب روی سیم ها و تاثیر گذاری نم و گرما روی چوب و سیم ها کوک را به هم می زند و 72 سیم باید مرتب کوک یا هم خوان شود، از این رو سنتور، سازی شناخته می شود که همراه با زیبایی، بسیاری از پیامدهای پزشکی می تواند روی آوا و کوک آن تاثیر بگذارد و حتی نوازنده های کارکشته را برای یک کوک دلخواه ناکام می گذارد.